MỘT TÁC PHẨM ƯNG Ý (P1)

Đây là một sự ngộ nhận vô cùng phổ biến, khá nhiều bạn đọc nghĩ rằng nếu mình đọc đủ nhiều sách, cả tiểu thuyết lẫn sách nghiên cứu phi hư cấu. Đọc và đọc rất nhiều, sau đó chúng ta nghĩ rằng bao nhiêu đó là quá đủ cho một vài ý tưởng trong đầu rồi chúng ta bắt đầu viết. Hoặc là cứ coi trên mạng, thấy cái trend có nhiều ý tưởng hay hay rồi tự nhiễm vô, thế là mình sẽ thành một người luôn đón đầu xu hướng và chắc chắn chắn viết mà trong người tràn đầy sự đi đầu luôn tốt đẹp. Sau một ngày, một tuần và một tháng thì.... Tada. Bài viết, tác phẩm hay đại loại như vậy, như cứt. Buồn luôn. Ông bà ở Việt Nam cũng như ông bà Tây Tàu đều nói "Cổ điển thường lãng mạn", thứ nào cổ điển và đi từ cơ bản cũng đều là thứ đáng trân quý cả.

Trở lại câu chuyện viết dở vì không học đến nơi đến chốn, đó là một vấn đề, và hầu như có quá nhiều người bắt đầu với công thức này. Góp phần vô cùng xuất sắc làm cho quá nhiều hội nhóm văn học trên mạng xã hội, youtube trở nên nhạt nhòa, nhiều bài viết không mang quá nhiều giá trị truyền tải hay giá trị văn học, thông điệp thì không có gì và ý tưởng thì cụt ngủn. Dần dần cái việc viết hời hợt ấy trở thành một vấn đề khi nó kéo tư duy chung của cộng đồng những nhà văn nghiệp dư xuống, nếu mà bạn đọc chuyên coi nhiều tác phẩm đầu tay của các nhà văn trẻ hiện tại sẽ rất khó chịu vì kiểu tư duy viết ủy mị nhưng nghĩ là lãng mạn, tình tiết và khả năng có hạn nhưng vô cùng cuồng nộ, điên rồ khi chỉ trích rất mạnh một cá nhân có những tác phẩm mang tình tiết đột phá và có nét cá tính riêng. Thật là đáng buồn, khá nhiều bạn trẻ bắt đầu với một tư duy như thế. Mình nói thế là còn nhẹ chứ nói nặng về họ thì bài viết toàn mùi trôi sông lạc chợ, bài như cứt giá trị thua thằng thiểu năng, toàn thứ bá láp hổ lốn của đống cặn bã ngôn từ. Đấy, đó là những thứ mà mình gặp quá nhiều trong suốt mấy năm trời làm một người viết truyện, quả thật nó không hề vui vẻ một chút nào cho người viết và cả người xem cả.

Cũng như việc học bất kỳ ngành nào trong trường đại học, viết bên mảng Văn học cũng phải cần trải qua hết một quá trình huấn luyện và tự học. Bản thân từ khi bắt đầu cầm viết, đã phạm phải nhiều lỗi sai cơ bản và những lỗi chí mạng cũng không phải ít, nhiều là đằng khác. Và qua mỗi lần sai lầm ấy, là vài lần nhờ cậy sự giúp đỡ từ những người có kinh nghiệm hơn, sự góp ý từ bạn bè độc giả của mình. Cho nên sau một khoảng thời gian rất dài trầy trật, học hỏi và tiếp thu mọi sai lầm thì mình cũng đã có được một vài năm kinh nghiệm trong lĩnh vực Viết văn. Cùng bắt đầu nhé. Đây sẽ là một bài viết khá dài. Lưu ý rằng mình sẽ hướng dẫn mọi người cách làm thế nào để viết ra một tác phẩm mang yếu tố văn học hoặc ít nhất là tản văn, còn thể loại bài viết động lực truyền cảm hứng, xã luận, trẻ con dạy cách trưởng thành hay đại loại vậy, mình sẽ không nhắm đến, vì thực ra mình chưa biết mục đích thật sự của loại bài viết ấy mang lại giá trị như thế nào.

Mà đừng lo nhé, vì thực ra viết một tác phẩm tuy rất khó nhưng dễ hiểu vì thuật ngữ chuyên ngành hầu như không quá khó để hiểu đâu. Mà tính ra viết thôi cũng không cần gì mà xài thuật ngữ nghe nó đẳng cấp hay kinh khủng khiếp đảm tởm lợm gì cho cam. Oke rồi hen!

HỌC, 

Đây là bước căn bản nhất trước khi chúng ta có thể viết được một tác phẩm truyện ngắn. Học ở đây là học cái gì, chắc chắn rằng câu trả lời sẽ là: Học tất cả. Thoạt đầu nghe rất là khó, nhưng nói cho dễ chúng ta sẽ gọi nó là học kỹ thuật viết và học về kiến thức, học để xây dựng nội hàm. Đó, rõ hơn rồi phải không, chúng ta có ba yếu tố chính để học lận đó. 

Kỹ thuật: (Kỹ thuật viết và Lý thuyết về văn học)

Học kỹ thuật viết được xem là một bước căn bản để có thể có được một bài viết với bố cục đầy đủ, gọn gàng. Để học được kỹ thuật viết, chúng ta có thể học ngành Văn học và Báo chí vì hai ngành ấy là hai ngành thích hợp nhất có thể luyện cho học viên cách cho ra lò một bài viết bằng cách rèn luyện kỹ thuật. Học cách mở thân kết của một bài viết, cách xây dựng tình tiết và sử dụng câu từ sao cho hợp lý. Đây là yếu tố tiên quyết và dường như là bắt buộc nếu bạn muốn có một bài viết thật hoàn chỉnh. Tại sao mình cho rằng bước này là quan trọng nhất, vì thực ra viết đúng kỹ thuật là bước đầu tạo nền tảng cho kỹ năng viết mà nền tảng lúc nào cũng rất rất quan trọng. Việc bạn có viết được một bài văn đủ đầy câu cú là yếu tố để giữ chân độc giả ở lại với tác phẩm của các bạn, đồng thời còn thể hiện tính cẩn thận, trình độ cá nhân của người viết nữa đó. Mà cái này thì cũng dễ hiểu mà, chắc chắn một buổi gặp mặt với một người ăn nói cộc lốc sẽ luôn khiến chúng ta khó chịu, có đúng không? Không, thì bài văn cũng như vậy, viết không đầu đuôi thì chắc chắn người đọc cũng biết sơ sơ được trình độ người viết ra sao.

Về lý thuyết văn học, có hai lớp lý thuyết căn bản là lý thuyết về từ ngữ và lý thuyết về câu từ & mạch truyện. Riêng lý thuyết về từ ngữ thì mình sẽ không nói quá nhiều vì thiệt ra nhà văn, nhà báo, soạn giả, rapper hay diễn viên hài độc thoại cũng phải biết sử dụng câu từ. Chúng ta chỉ cần tập luyện hàng ngày bằng cách giao tiếp thật nhiều, qua đó sẽ làm tăng khả năng xử lý câu từ nhanh gọn và cũng rèn luyện cho ta một sự nhạy bén để đưa ra nhiều lời nói với câu từ thật đẹp. Ngoài ra, chúng ta cũng nên phải biết tự đánh dấu lại những câu nói hay, không hay trong từng buổi trò chuyện và tự phải biết cách điều tiết giọng nói, câu từ hoặc ngữ cảnh sao cho phì hợp hơn. Luyện tập và sửa lỗi là hai bước căn bản nhất để có thể giúp ta nâng cấp vốn từ vựng. 

Về lý thuyết câu cú & mạch truyện là một phần nâng cao hơn và rất quan trọng. Về câu từ và mạch truyện, những lý thuyết về văn học chẳng hạn như phép nhân hóa, biện pháp trùng điệp, vòng lặp mạch truyện, lối viết với kết quả mở,.... Nhiêu đó là một phần nhỏ của lý thuyết mang nặng tính máy móc nhưng vô cùng cần thiết mà tụi mình cần phải có sự rèn giũa, học hỏi trong một thời gian nhất định. Còn học ở đâu, ngành Báo chí, Văn học cùng một số ngành liên quan đến viết là giải pháp dành cho bạn. Hoặc là bạn có thể học thêm môn ngữ văn của thpt cũng được nhưng mình không chắc lắm trình độ của giảng viên.

Chúng ta thường mắc một lỗi sai vô cùng cơ bản về viết một tác phẩm thật hoàn chỉnh với suy nghĩ "Liệu viết tản văn hay bài viết truyền động lực dường như không cần thiết phải mở đầu câu cú hoàn chỉnh đâu?". Câu trả lời chắc chắn là suy nghĩ này sai hoàn toàn đấy nhé. Mở đầu và kết thúc là điều bắt buộc với một bài viết thật hoàn chỉnh, đây dường như là yếu tố bất di bất dịch để có thể níu chân độc giả ở lại với tác phẩm của mình. Sẽ rất khó chịu và bực bội từ phía người đọc khi đón nhận một bài viết câu cú lủng củng, không có bố cục hoặc không có mạch truyện. Vì vậy chúng ta nên cẩn thận là trên hết, tránh tình trạng hiểu nhầm việc "tạo cá tính trong bài viết" với "tác phẩm không cấu trúc" đồng nghĩa với nhau nhé. Còn thắc mắc tại sao có rất nhiều tản văn, bài viết truyền động lực, bài viết hô hào được các nhà xuất bản ưa chuộng in thành sách. Việc này cũng khá dễ hiểu bởi bất kỳ một ngành nghề hay lĩnh vực nào khi đã đem vào "dịch vụ hóa" hay "công nghiệp hóa" thì chỉ nhằm một mục đích duy nhất là phục vụ người mua và thu về lợi nhuận. Và nhà xuất bản sẽ luôn làm tròn trách nhiệm của mình là xuất bản những gì khách hàng thích thú, còn việc thể hiện tài năng và sự tôn trọng văn học là chuyện của bạn, không phải chuyện thẩm định của nhà xuất bản. Và định nghĩa "dịch vụ hóa, công nghiệp hóa" không đồng nghĩa với sai hoặc đúng, đủ trình độ hay không đủ trình độ. Chuyện của dịch vụ là tham gia vô cung cầu, còn chuyện thẩm định giỏi dở là vấn đề học thuật và kiến thức. Còn nếu mà bạn lẫn người đọc công tâm đều đánh giá tác phẩm của bạn rất tốt nhưng nhà xuất bản lại không chịu vì lý do "quan điểm chính trị", "sự nhạy cảm câu từ", "mang vấn đề phân biệt" thì mình chúc mừng bạn, bạn đã ở trong một đất nước độc tài, mau chóng đi du học thôi. 

Kiến thức: Ở phần học kiến thức, chắc chắn câu trả lời là đọc thật nhiều sách sẽ có kiến thức, xin chúc mừng là đến bước này thì câu trả lời của mọi người mới đúng rồi nhé. Và câu trả lời này là một yếu tố nhỏ cấu thành nên luận điểm học kiến thức thôi nha. Thật ra học kiến thức là một vấn đề chủ quan, biết là mặc dù vô cùng cần thiết nhưng đã là chủ quan thì mình không thể hướng dẫn cách làm sao cho thật cụ thể làm sao để học kiến thức cho thật ổn thỏa. Nếu mà như mình, mình sẽ có đến bốn cách để thu nhận kiến thức cho bản thân. 

    -    Thứ nhất, mình sẽ đọc sách (dĩ nhiên rồi), đọc sách là một cách làm vừa tiết kiệm thời gian công sức mà hơn nữa cũng giúp bạn rèn luyện tinh thần tự học khá tích cực. Để biến việc đọc nhằm thu nhận kiến thức trở nên hiệu quả hơn bao giờ hết. Mình gợi ý các bạn hãy đọc thật nhiều sách phi hư cấu, nghiên cứu khoa học hay kiến thức thường thức, đọc những gì bạn đang muốn viết và tìm hiểu để xây dựng cho các bạn một nền tảng vững chắc về lĩnh vực ấy. Còn đọc sách văn học nhiều thì họ được những gì, vẫn là những kiến thức nhưng ở dưới dạng tiếp nhận một cách thụ động thông qua thông tin mà tác giả ghi. Mà các bạn biết điều đặc biệt là gì không? Mọi người có thể học được cách hành văn, phong cách tả cũng như lối sử dụng từ vựng từ các văn nhân nổi tiếng, wow, quá tiện lợi phải không, nó sẽ là một phương pháp bổ trợ hiệu quả cho quá trình học kỹ thuật viết đấy. 

    -    Thứ hai, hãy theo đuổi một ngành học hiện tại cho bản thân mình. Lạ lắm phải không, trước giờ tụi mình cứ đinh ninh rằng là nhà văn thì phải theo học ngành xã hội chớ sao lại theo một ngành nào đó khác. Mà các bạn có cảm thấy rằng những người già, hay những người có thâm niên trong nghề kể chuyện về lĩnh vực của họ thường luôn thu hút người khác không? Đấy chính là họ đang kể về lĩnh vực mà họ giỏi đấy, việc theo học một ngành cố định hiện tại sẽ trau dồi sẵn cho bạn một nguồn kiến thức cứng làm nền tảng cho bản thân của mình. Tất nhiên thì chúng ta phải kết hợp tất cả chứ không phải chỉ áp dụng cách học này là được đâu không nhé.

    -    Thứ ba, có thật nhiều trải nghiệm sẽ là một phương thức làm dày lên tầng kiến thức của bạn. Trải nghiệm chúng ta có thể hiểu theo cách là hoạt động hay làm một công việc có tính thực tế cao và rồi vận dụng khả năng quan sát hay kỹ năng thực tế để làm yếu tố kiến thức cho bản thân. Có một công việc nho nhỏ, đi du lịch, tham gia câu lạc bộ hay làm tình nguyện viên là những trải nghiệm thực tế, vô cùng hữu ích dành cho nhiều bạn ưu thích sự thực hành trong cuộc sống. Mà điều này cũng sẽ làm cho mọi người có nhiều góc nhìn chân thật hơn với một vấn đề mà mình sắp hướng đến. Kiến thức mà được quan sát, được thực hành trong cuộc sống thì luôn mang sự chân thật cao hơn lý thuyết trong sách vở

    -    Thứ tư, tận hưởng các thể loại nghệ thuật khác nhau. Roài, tới công chuyện, gì nghe nó kì cục vậy trời. Thì thiệt ra, tạo nên một tác phẩm văn học cũng đồng nghĩa với việc bạn vừa sáng tạo ra một tác phẩm nghệ thuật. Việc thưởng thức các thể loại nghệ thuật khác là một hành động học hỏi kiến thức thông qua khái niệm "Tìm kiếm thông tin", các loại hình nghệ thuật các có thể là tranh vẽ, phim, âm nhạc, đồ mỹ nghệ hoặc là một màn trình diễn sân khấu. Và về phần kiến thức nó nằm ở đâu? Chính là nằm ngay trong tư duy của nghệ sĩ trứ tác và bản thân giá trị nghệ thuật mà tác phẩm ấy đang mang đến. Mình có thể gọi cách tận hưởng nghệ thuật là học cách sáng tạo ra nghệ thuật của những người nghệ sĩ ở trường phái khác chúng ta, và qua đó chúng ta sẽ phải biết cách làm sao để sáng tạo được như họ.

Nội hàm: 

Đây đây, phần này tuy vô cùng quan trọng và hầu như là yếu tố bắt buộc phải có của nhà văn ở mọi cấp độ, nếu hỏng về nội hàm cho dù kiến thức có vững mạnh đến đâu cũng không thể viết một tác phẩm cho thật đàng hoàn. Nội hàm chúng ta có thể định nghĩa ngắn gọn là phần sâu thẳm bên trong con người bao gồm sự nhận thức và độ đa dạng cảm xúc. 

Nói đơn giản chứ thực ra để có được một nội hàm đủ mạnh mẽ mất vô cùng nhiều thời gian, bởi bắt buộc cá nhân phải trải nghiệm để thấu hiểu được sự phát triển tốt hoặc xấu xí trong từng khoảnh khắc hiện hữu. Nghe ảo chưa. Để nói đúng hơn, để tạo nên một nội hàm với sự cứng cỏi trong tư duy và xúc cảm thì bạn cần phải tìm đến những ngành học có liên hệ mật thiết giữa học thuật và tâm thức của con người. Đúng rồi đó, mình đang nói đến triết học, tâm lý học, khoa học xã hội và nhân chủng học. Đây là một trong những ngành ( chỉ là một phần nhỏ) có thể giúp mọi người kết nối trực tiếp vào phần tư duy sâu thẳm nhất của bản thân, nhận thức được bản thân của mình hiện tại, và nhận thức được nhiều vấn đề của thế giới xung quanh.

Sao học mấy ngành đó nó giông giống như bước thứ hai "Học kiến thức" vậy ta? Thực ra đây chính là một phần của học kiến thức nhưng là phiên bản cao cấp và độc lập cá nhân hơn. Ở phần học kiến thức này, bạn phải có sự tự chủ trong việc học và cần rất nhiều tư duy để sắp xếp các luồng kiến thức học thuật cao chạy trong đầu. Mà thực ra, đến phần này mình có thể gọi bạn đã đạt đến gần cảnh giới cao nhất của việc học thuật xã hội, chắc chắn mình cũng sẽ không dám trông mong mọi người sẽ học hỏi như điên tại vì thế giới Plato, Marcus Aurelius thì ít mà tâm thần thì đông. Cho nên mình mới nhấn mạnh sự tự chủ trong những môn học có kết nối mạnh mẽ đến tâm trí và trái tim của bạn. Việc thu thập kiến thức, bạn cần phải vừa học những kiến thức ấy theo hai cách vừa thực nghiệm và cả chuẩn tắc nhé. Nói cho đúng hơn thì chúng ta phải tối đa hóa việc sử dụng kiến thức đã học được vào thực nghiệm, dù đó là thực nghiệm trực tiếp hoặc thực nghiệm quan sát. Bời kết quả thu được sau mỗi lần trải nghiệm tri thức ấy mới là yếu tố tạo nên nội hàm cho bản thân mình đó nha.

Kết: Tất nhiên, khi ở bước "Học", bạn phải cùng thực hành tất cả các bước một lúc bởi điều đó sẽ đem đến một kết quả mau lẹ và khả quan hơn. Trường hợp bạn vẫn tiến hành nó theo từng bước thì mình chắc rằng sẽ mất khá nhiều thời gian bởi các bước trên đều có sự liên kết ít nhiều với nhau.

Rồi, nếu bạn vượt qua được những bước này. Thì mình xin chúc mừng bạn vì bạn đã đi gần hết rồi đấy, nghe không có gì quá ghê gớm lắm phải không. Thật ra mình muốn nói một điều như thế này, việc học viết, bắt đầu viết và có một tác phẩm nho nhỏ là một kết hợp giữa chuỗi hành động chủ quan và khách quan. Việc học chính là việc thể hiện sự tự chủ của bản thân bạn với ngành viết, còn những bước tiếp theo sẽ đa số là bước mang tính chất khách quan nhiều hơn. Nhưng việc học viết là bước chuẩn bị cho riêng bản thân mình một cách chủ động hơn cả. Ngóng chờ tiếp những bước khách quan tiếp nha.

( còn tiếp)