LỜI NGUYỆN CẦU TỪ GIÁO TÔNG QUỐC

Ở Việt Nam, trên thế giới, ở Pháp quốc và trong kha khá các ấn phẩm về công cuộc lan tỏa giáo lý Công giáo và nghiên cứu sử học, ta không lạ lẫm khi bắt gặp dòng chữ: "Giáo sĩ Alexandre de Rhodes dòng Tên quê quán tại Avignon, là một nhà truyền giáo người Pháp có công sáng tạo và phổ cập chữ Việt theo phiên bản chữ cái Latin". Nghe thật là bình thường khi bắt gặp những dòng chữ đầy khách quan, ghi công của các vị giáo sĩ Tây phương đã đem đến ánh sáng tôn giáo và văn minh cho Việt Nam phải không? Nhưng sự thật, về sự thật lịch sử thì không sai nhưng về mặt nhận thức, và tư duy khách quan thì chúng ta đang gặp ít nhiều những nhận thức sai lầm. Đúng ra về mặt đúng đắn phổ quát thì câu dẫn chứng ấy phải là "Giáo sĩ Alexander Rhodius dòng Tên quê quán Avenio, là một nhà truyền giáo từ Sứ đồ quốc, cùng với giáo sĩ ngươi Bồ Đào Nha Francisco de Pina sáng tạo và phổ cập chữ Việt theo bản chữ cái Latin" mới đúng đó nha.

Alexandre de Rhodes/ Alexander Rhodius ? Xứ Avignon/ Avenio ? Pháp quốc/ Sứ đồ quốc ? Suy ra về mặt nguyên từ (etymology) cũng chỉ được phiên dịch từ Pháp ngữ sang Ý ngữ cổ mà thôi. Vậy thì vì sao chúng ta lại nói rằng dữ liệu về ngài Alexander lại sai? Và chúng ta sẽ cần xem xét ra sao cho thật đúng đắn, bài viết này chúng ta sẽ cùng nhau làm rõ về câu chuyện quê hương, gốc gác và sự thật của thông tin chính thống nhé. 

Wolfgang Amadeus Mozart

Chúng ta hãy lấy ví dụ về nhà soạn nhạc Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791). Nhà soạn nhạc đại tài Mozart sinh ra tại Công quốc Salzburg (Duchy of Salzburg) và chính vì vùng đất Salzburg này mà người Áo và người Đức đã gây gổ với nhau trong suốt một thời gian rất dài bởi ai cũng muốn nhận thiên tài này là người nước mình. Vì vùng đất Salzburg hiện tại là phần lãnh thổ thuộc Áo quốc, nhưng vì tài năng âm nhạc của ông không chỉ gói gọn trong phần lãnh thổ của công quốc mà còn lan sang đến toàn châu Âu mà trọng tâm nhất là những công quốc nhỏ trong các vương quốc nói tiếng Đức. Một gã mắt xanh da trắng, nói tiếng Đức, dành tất cả tài năng vào các bản thảo soạn nhạc tiếng Đức nên thành ra chính người nói tiếng Đức và quốc tế cứ nghĩ Mozart là người Đức. Và cái vấn đê ấy dần biến thành cuộc đối đầu giữa người Đức và Áo, từ từ gay gắt khi nước nào cũng đều dành giật Mozart là đại diện cho quốc gia của mình. Nhưng đến lúc người Đức chịu nhường quốc tịch Áo cho Mozart và nhường luôn cả ...."vĩ nhân" Adolf Hitler thì các Áo nhân lại chối bai bải. Lạ hen.

Nhưng sự thật bất ngờ rằng, mặc cho cha của Mozart ( cha của Mozart là người Augsburg) có gốc gác người Đức, nếu ta chỉ xét về nơi sinh của thần đồng âm nhạc này, thì Wolfang Mozart không thuộc về cả Đức và Áo vì thời đại mà Mozart sống không có quốc gia nào gọi là nước Đức hay nước Áo độc lập cả. Chính xác hơn, thi thời điểm mà Mozart sống, Công quốc Salzburg là một thành quốc tự trị nằm trong Thánh chế La Mã (Đế chế La Mã thần thánh), bao gồm các quốc gia của người gốc Đức và người Frank. Vì vậy, ta có thể nói để xét quốc tịch chính xác nhất của Mozart thì nhà soạn nhạc đại tài phải là một công dân của Salzburg (Salzburgian) hay công dân của Thánh chế La Mã (Holy Roman Empire citizen). Việc người Áo nhận Mozart mang quốc tịch Áo chỉ vì hiện tại Salzburg là một phần của Áo, nếu giả sử Salzburg hiện tại thuộc nước Đức?? Có phải sự thật Mozart mang quốc tịch Áo hoàn toàn sai phải không, nhưng cũng không thể nói Mozart mang quốc tịch Đức (giả sử) là đúng. Ta cần xét quốc tịch của ngài vào đúng giai đoạn ngài sinh thời. Vì vậy ta chỉ có thể nói răng "Wolfgang Mozart is a citizen of Duchy of Salzburg or Holy Roman Empire" mới đúng.

Alexander Rhodius

Trở về với ngài Alexander Rhodius, ngài (1593-1660) sinh tại vùng Avenio, khi ấy, xứ Avenio là một lãnh địa của Giáo hoàng. Vì vậy, ta có thể nói rằng, xứ Avenio có ngôn ngữ chính thức là tiếng Latin ( vì vậy mới mang tên Avenio thay vì Avignon) và xứ Avenio cũng thuộc quốc gia Giáo tông (Giáo tông quốc/Sứ đồ quốc/ Papal State). Vì vậy, ta nên nói rằng, quốc tịch của ngài Alexander là Sứ đồ quốc chứ không hề là Pháp quốc như người Pháp đã nhận vơ. Nên nhớ rằng, khi ngài mất (1660) thì xứ Avenio vẫn thuộc Lãnh địa Giáo Hoàng và mãi 100 năm sau (1791) thì mới sát nhập Pháp quốc. Cho nên, ta gọi là giáo sĩ Alexandre de Rhodes là hoàn toàn sai, vì ngôn ngữ của ngài nói là tiếng Latin và vì vậy tên của ngài phải là Alexander Rhodius. 

Sự nhầm lẫn nghiêm trọng này, ta có thể giải thích và hiểu được rằng khi thực dân Pháp bắt đầu áp đặt sự cai trị và bảo hộ trên đất nước Việt Nam vào cuối thế kỷ XIX. Nhà cầm quyền Pháp quốc đã nhận vơ "công trạng đặt nền móng khai quốc về mặt chữ nghĩa" cho nước Pháp như để khẳng định rằng người Pháp là người mang đến văn minh cho quốc gia Việt Nam nhằm tạo ấn tượng cho quốc tế và ngay chính thuộc địa Việt Nam. Thay vì sự thật là người của Sứ đồ quốc, quốc gia của người Thiên Chúa giáo mới là người đem đến ánh sáng thay đổi về mặt đơn giản chữ viết cho Việt Nam. Thật là quá sức bậy bạ. Cho nên, nếu xét về công sức thay đổi chữ quốc ngữ của Việt Nam, ta nên tôn trọng và ghi công của người Bồ Đào Nha ( quốc gia Bồ Đào Nha) và người Sứ đồ quốc ( quốc gia Công giáo) thay vì người Pháp như mọi người hay lầm tưởng.

Francisco de Pina

Bởi ta biết rằng, cuốn "Tự điển Việt- Bồ- La" tại sao không tên là "Tự điển Việt- Bồ- Pháp" nếu ngài Đắc Lộ là người Pháp? Vì một sự thật rằng Papal State và vùng Avenio của ngài sử dụng tiếng Latin như một ngôn ngữ chính thức lúc bấy giờ nên việc cuốn tự điển đâu tiên của chữ Quốc ngữ được hình thành từ ý tưởng về ngôn ngữ của Bồ Đào Nha và Latin là vô cùng hợp tình hợp lý. Vì vậy, ta hoàn toàn có thể khẳng định rằng Alexander Rhodius là người của Sứ đồ quốc sử dụng tiếng Latin để rao giảng tin mừng chứ ngài không phải là người Pháp như sử liệu đang nhầm lẫn. Mà để nói về quan điểm khách quan, công trạng tiên phong cho việc "convert" tiếng Việt qua bảng chữ cái "abc" phải kể đến công của...... giáo sĩ Bồ Đào Nha Francisco de Pina trước nhất.

Lia Thia